Kontakt kurdeşen yani temas ile oluşan kurdeşen, cildin yabancı bir madde ile doğrudan temas etmesi ile deri üzerinde belirli bölgelerde şişlik ve kızarıklık oluşması durumudur. Kontakt kurdeşen sıklıkla kontak dermatit ile karıştırılmaktadır.
Temas (kontakt) kurdeşen oluşumu sebeplere bağlı olarak; immünolojik ve immünolojik olmayan olarak 2 tipte incelenebilir. İmmün sistemin aracılığı ile oluşan temas kurdeşeni şiddetlidir hatta anafilaktik şoka kadar ilerleyebilir ancak seyrek görülür. İmmün sistemin aracılığı ile oluşmayan temas kurdeşeni ise alerjik maddeler ile temas sonrası ortaya çıkar ve daha sık görülür.
Temas (Kontakt) Kurdeşeni Nedir?
Temas kurdeşeni deri üzerinde temas ettiği madde nedeniyle, kırmızı, kaşıntılı şişlikler oluşmasına denir. Temas kurdeşeni sıklıkla kontak dermatit ile karıştırılmaktadır. Temas kurdeşeninde yabancı maddeye temas edildiğinde şişme, kaşıntı ve kızarıklık hemen kendini gösterir. Kontakt dermatitde ise yabancı madde ile temas sonrası ciltte reaksiyon saatler hatta günler sonra kendini göstermektedir.
Temas kurdeşeni, oluşum sebebine göre immünolojik olan ve immünolojik olmayan olarak sınıflandırılır.
Kontakt dermatit ile kontakt kurdeşenin birbirinden ayırt edilebilmesi çok önemlidir. Kontakt dermatit alerjik şok’a (anafilaktik şok) yol açmazken, kontakt kurdeşen ile başlayan reaksiyon daha sonra anafilaktik şoka dönüşebilir.
Örneğin lateks alerjisi olan birisinin lateks ile temas ederek kontakt kurdeşen geçirmesi Tip I (IgE aracılı erken tip reaksiyon) alerjisini gösterip, yine latekse bağlı Tip I alerjik hastalıklarından olan alerjik rinit, astım veya alerjik şok için belirteç olabilir. Diğer yandan uzun süre lateks teması ile oluşan kontakt dermatit Tip IV (geç tip reaksiyon) latekse bağlı anafilaktik (alerjik) şok tablosuna sebep olmaz.
Temas (Kontakt) Kurdeşenin Belirtileri Nasıldır?
Temasa bağlı gelişen kurdeşenin belirtileri, yabancı maddeler (gıdalar, parfümler, bitki ve hayvansal ürünler, metaller vb) ile temas edildikten sonra (yaklaşık bir saat içinde) görülmeye başlar.
Temas kurdeşeni immünolojik veya immünolojik olmayan yollarla ortaya çıkabilir. Bilhassa immünolojik yollarla ortaya çıkan temas kurdeşeni, yaşamsal tehlike arz eden alerjik şok tablosunun habercisi olabilir.
Reaksiyon oluşan deri yüzeyinde şu belirti ve semptomlar görülebilir;
- Temas eden cilt bölgesinde karıncalanma hissi veya kaşıntı, yanma
- Özellikle ellerde, bölgesel veya yaygın kabartı veya kırmızı şişlikler, (hafif veya büyük şişlikler olabilir)
- Alerji yapacak tüm gıda veya meyve dudaklarda ve ağız içi mukozasında şişliğe yol açabilir. Daha ileri vakalarda yutkunma zorluğu, nefes darlığına yol açacak şişlikler görülebilmektedir.
Ciltte oluşan bu reaksiyonlar ilk 24 saat içinde kendiliğinden düzelir.
Temas kurdeşeninde deri dışında başka organlarda da reaksiyonlar. Özellikle immünolojik yolla oluşan kontakt kurdeşenli hastalarda görülme ihtimali daha yüksektir.
Deri dışı reaksiyonları sıralayacak olursak;
- Gözlerde sulanma, burunda akıntı,
- Bronşiyal astım (Wheezing), nefes darlığı
- Yutmada zorluk, dudaklarda şişme, boğaz ağrısı,
- Kusma, ishal, mide bulantısı,
- Şiddetli alerjik şok (anafilaktik şok)
Temas Kurdeşeninde Evreleme:
Temasa bağlı gelişen kurdeşenin evrelemesi reaksiyonun şiddetine ve belirtilerine göre aşağıdaki gibi yapılır.
Evre 1- Lokalize kurdeşen: Şişme, kızarıklık gibi belirtiler (örn: kaşıntı, karıncalanma, yanma hissi)
Evre 2- Yaygın kurdeşen: Tüm vücuda yayılabilen kurdeşen
Evre 3-
* Astım belirtileri (wheezing); Rinit, konjunktivit (örn: burunda akıntı, göz sulanması);
* Ağız içinde ve boğazda semptomlar (örn: dudaklarda şişme, ses kısıklığı, yutma güçlüğü);
* Sindirim sistemini içeren semptomlar (örn: bulantı, kusma, ishal, karında kramplar) görülebilir
Evre 4- Alerjik şok (Anafilaksi) tablosu görülür
Evre 1 ve 2 yalnızca ciltte oluşan reaksiyonları içerirken, evre 3 ve 4 cilt dışında diğer organ ve vücut sistemlerdeki reaksiyonları içermektedir.
Temas kurdeşeni ister immünolojik yoldan isterse immünolojik olmayan yoldan ortaya çıksın fark etmez. Şikayetler ciddiye alınmalı, cilt dışındaki organlarda anafilaktik veya anafilaktoid şok gibi ciddi reaksiyonlarla kendini gösterebileceği unutulmamalıdır.
Temas Kurdeşeni Tanısı Nasıl Konulur?
Temasa bağlı gelişen kurdeşenin tanısını koymak için hastadan önce detaylı bir hikaye alınmalı devamında dikkatli, titiz bir fiziki muayene yapılmalıdır. Kontakt kurdeşen gelişmesine yol açan madde, hastanın sık sık karşılaştığı mesleki bir alerjen olabilir bu nedenle hastanın mesleği mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Hastanın iş ortamı, hobileri, evde ve iş yerinde kullanılan ürünler hakkında detaylar mutlaka alınmalı ayrıca kimyasal maruziyet ile şikayetlerin ortaya çıkması arasındaki ilişki dikkatlice gözden geçirilmelidir.
Alerjik reaksiyon immün sistem aracılığı ile gerçekleşiyorsa sebep olan alerjenin bulunması için alerji deri testleri (deri prick testi) yapılabilir. Deri prick testi ile sorumlu alerjen bulunabilir, burada dikkat edilmesi gereken bir diğer konu da alerjiye yol açan alerjenle çapraz reaksiyon veren gıda veya diğer alerjenlerin de mutlaka araştırılması gerektiğidir.
Deri prick testi dışında, başka bir alerji testi olan kanda spesifik IgE bakılması da tanı koymada yardımcı olmaktadır.
İmmünolojik yolla oluşan temas kurdeşeni Tip I aşırı duyarlılık reaksiyonudur. Bu nedenle cilt dışında diğer vücut sistemlerinde de komplikasyonlara sebep olabilmektedir. Hatta daha da ileri vakalarda anafilaktik şok ve ölüme sebep olmaktadır. Bu nedenle Alerji Uzmanları tarafından değerlendirilip doğru şekilde tanısının konulması son derece önemlidir.
İmmün sistem aracılığı ile gerçekleşmeyen kontakt kurdeşenin tanısında deri yama testleri kullanılmaktadır. Alerjik ajanların cilde teması sonrasında gelişebilecek reaksiyonlar, deri yama testinde görülebilmektedir.
Temas Kurdeşenin Tedavisi Nasıl Yapılır?
Tedavide temel amaç, alerjik reaksiyona sebep olan maddelerin önlenmesi ve uygun alternatiflerin bulunmasıdır.
Temasa bağlı gelişen kurdeşenin tedavisinde şu hususlara dikkat edilmelidir;
Kontakt kurdeşen tanısı alan hasta ev ve iş yaşamında bazı değişiklikler yapmalıdır.
Neye, hangi maddelere alerjisi olduğu belirlendikten sonra hasta, artık o maddeler ile temastan kaçınmalıdır. Lateks alerjisi varsa lastik eldivenlerden uzak durmalı, lateks içermeyen eldivenler kullanmaya özen göstermelidir.
Alerjen maddelerden uzak durmanın yanı sıra mevcut şikayetlerin ortadan kaldırılması için ilaveten uygun tıbbi tedavi reçete edilmelidir.
Alerjik reaksiyonu en aza indirmek için kullanılabilen ilaçlar arasında (reaksiyon şiddetine göre) antihistaminikler ve adrenalin bulunur.
Temas kurdeşeni hastada alerjik şoka doğru ilerleme eğilimi gösteriyorsa, hastanın mutlaka yanında adrenalin otoenjektörü taşıması ve gerektiğinde uygulamak için eğitim almış olması çok önemlidir.
Temas (kontakt) kurdeşenin tedavisinde yeni gelişmeler nelerdir?
Kurdeşen tedavisinde son yıllarda en etkili tedavilerden biri Anti IgE olarak adlandırdığımız Omalizumab tedavisidir.
Dolaşımda yer alan IgE tipindeki antikorlara bağlanarak ortadan kandıran anti-IgE tedavisi, kronik kurdeşende şikayetlerin ortaya çıkmasını engellemektedir.
Kronik kurdeşenin diğer tipleri olan soğuk kurdeşeni, sıcak kurdeşeni, solar kurdeşen ve basınca bağlı kurdeşende son derece başarılı sonuçlar alınmıştır. Temasa bağlı (Kontakt) kurdeşende de etkisini gösteren çalışmalar mevcuttur.